همه ساله در کشور بیشترین آمار مسافرتهای داخلی و حتی خارجی به ایام نوروز مربوط میشود و از آنجاییکه تعطیلات رسمی متوالی با تغییر وضعیت آب و هوایی و فرا رسیدن طبیعت مقارن میشود، مردم فرصت خوبی برای گردش و تفریح و سفر پیدا میکنند تا خستگی کار و فعالیت یکساله را در تعطیلات نوروز از تن به در کنند.
در میان استانها و شهرهایی که از جاذبههای طبیعی، تاریخی و به طور کلی گردشگری مناسبی را داشته باشند، میتوانند به عنوان مقصد سفرهای نوروزی گردشگران از مناطق مختلف کشور تعیین شوند.
کهن دیار ایران زمین، پایتخت تاریخ و تمدن، سرزمین الوند و نخستین پایتخت ایران زمین این ظرفیت را دارد که مقصد اصلی بسیاری از سفرهای نوروزی باشد که هر سال شاهد رشد و افزایش حضور مسافران نوروزی در همدان هستیم.
ستاد تسهیلات نوروزی همه ساله تدابیر زیادی را برای رفاه حال مسافران نوروزی میاندیشد، هرچند برنامههای انجام شده به هیچ وجه کافی نبوده و مشکلاتی نظیر ظرفیت کم و پائین اسکان، عدم وجود برنامه ای مدون برای ماندگاری مسافران، نبود بولتن جامع در سطح انبوه برای راهنمایی مسافران جهت بازدید از جاذبههای استان و نه تنها همدان و همچنین عدم فرهنگ سازی برای جلوگیری از تعطیلی بسیاری از فضاهای مورد نیاز مسافران در ایام نوروز را همه ساله همچنان شاهد هستیم.
در بحث فراهم نبودن زیرساختها یا بیتدبیری در جذب و ماندگاری مسافر بحث بسیار است و در گذشته نیز شاهد نگارش مقالات و یادداشتهای زیادی در رسانههای استان در این خصوص بودهایم اما نکته ای که در این یادداشت قصد داریم به آن بپردازیم، فرهنگ اقصادی بازریان و کسبه همدان برای ایام نوروز است؛ مساله که میتواند تاثیر بسزایی در رونق اقتصادی استان داشته باشد و همه از آن غافل هستند.
اگر استانهای کشور را نسبت به یکدیگر مانند کشورهای مختلف در کنار هم در نظر بگیریم؛ یکی از عمده ترین اهداف و تلاشهای کشورها همواره بر این محور استوار است که ارز آوری بیشتری داشته باشند و در عین حال مانع از خروج ارز از کشور و قلمرو خود شوند تا اقتصادشان رشد روز افزون داشته باشد.
در این راستا؛ صادرات بیشتر و واردات کمتر، جذب گردشگر، خودکفایی اقتصادی و مواردی از این دست تاثیر بسزایی در ارزآوری برای کشورها داشته و دارد.
اما در مورد استانها؛ جدای از مباحث صادرات و واردات کالا که در مقوله مباحث اقتصادی میگنجد، بحث رونق گردشگری در هر استان و ورود هرچه بیشتر مسافران میتواند کمک بسیار زیادی به رشد اقتصادی هر استان داشته باشد.
هر چقدر جذب گردشگر و ماندگاری مسافر در استان بیشتر باشد، میتواند رونق اقتصادی را برای استان در پی داشته باشد. به عنوان مثل استانهای شمالی کشور را در نظر بگیرید؛ اشتغال پایدار، معضلات اجتماعی پائینتر، رضایت مردم، آرامش و رفاه اجتماعی و زندگی آرام مردم ثمره حضور مستمر مسافران و گردشگران در این خطه از ایران می باشد.
در هنگام مسافرت معمولا گردشگران دست به جیبتر از سایر اوقات سال هستند و قبل از مسافرت خرید اغلب احتیاجات خود مخصوصا در ایام نوروز پوشاک نو را به مقصد سفر موکول میکنند که این مساله نقش بسزایی در فروش بازارهای شهرهای مقصد سفرهای نوروزی دارد.
در همدان اما این فرهنگ ابدا جانیافته است! بازار همدان در ایام نوروز در خاموشی مطلق به سر میبرد؛ بازاریان همدان در ایام قبل از نوروز درآمد مورد نظر خود را کسب و اغلب برای نوروز کرکره را پائین کشیده و برنامه ریزی میکنند تا بخشی از مبالغ اندوخته را در سایر شهرهای کشور یا حتی کشورهای دیگر هزینه کرده و به تفریح بپردازند.
این اتفاق یعنی مرگ اقتصادی! فرهنگ عامیانه بازاریان همدان که با الفاظ " میشه شی؟ ماخام شی کنم مگه؟ دیه بسه هر چی شب عیدی درودم!" عجین شده، موجب آسیبرسانی به اقتصادی استان میشود و هیچ نهادی نیز متاسانه برنامهای برای فرهنگسازی در این زمینه ندارد.
به عنوان مثال یکی از جاذبه های گردشگری شهرهای قدیمی کشور مانند اصفهان و همدان، بازر سنتی است؛ نگارنده پیشنهاد میکند در ذروزهای اولیه سال نو سری به بازار سنتی همدان بزنید، شاید از هر 30 مغازه تنها یک مغازه باز باشد که آن هم فردی تنها و افسرده است که مکان و محلی برای شادی و در کنار دیگران بودن در ایام نوروز نداشته و به محل کسب و کارش روی آورده که چهره درهم و عبوس او نیز هیچ مسافر و خریداری را راضی به حضور در محل کسب و پیشه او پرسیدن قیمت یک کالا نمیکند.
پاساژها و مجتمعهای تجاری مدرن همدان هم خیلی متفاوت نیستند و اغلب چند مغازه درمیان در ایام نوروز فعال هستند و پاسخگوی مراجعین میباشند! حال اینکه اگر بازاریان همدان اقصادیتر فکر کنند و فرهنگ لازم در این زمینه را پیدا کنند که فروش ایام نوروز به مسافران و اندوختن درآمد ناشی از درآمد مسافران که در سایر استانها حاصل شده، چقدر در جابهجایی وجوه و کاسته شدن نقدینگی از آن استان و افزایش آن به استان ما تاثیر گذار است، قطعا شاهد تعطیلی اینچنینی بازار همدان به خصوص در ایام اولیه سال نخواهیم بود.
در شهرهایی که مسافرخیز هستند و گردشگری رونق دارد؛ کسبه برنامه ریزی میکنند و ایام نوروز را بین همکاران خود تقسیم بندی میکنند که مثلا در فروشگاهی که اعضای خانواده با هم آن را اداره میکنند در چه روزهایی به عنوان مثال کدام یک از برادران در مغازه باشد و دیگر براداران به دید و بازدید عید بپردازند یا به سفر بروند و این شیفت بندی را به حوی انجام میدهند که مغازه برای تمام ساعات فعالیت روزانه باز باشد؛ حال یا اعات روزانه را تقسیم بندی می کنند و یا طول تعطیلات را به صورت روزانه بین هم تعیین شیفت مینمایند.
در همدان اما این فرهنگ و این تفکر که جذب درآمد از محل وجوه مربوط به مسافران که در استانهای دیگر کسب شده، چقدر میتواند موثر باشد، تعریف نشده و کسی هم در پی توجیه این نیست.
مواردی که گفته شده در سفرهای نوروزی برای همه ما همدانیها به استانهای دیگر و شهرهایی چون اصفهان، شیراز، تبریز و ... مشهود بوده و هست، اما هنوز هم به این فکر نکردهایم که چقدر کسب درآمد از مسافران برای استان و شهرمان مفید است!
خوشرویی فروشندگان در استانهای دیگر نیز موردی است که باید روی فرهنگ برخورد کسبه با گردشگران اندیشه و برنامهریزی کرد اما در همدان فرشندگان و کسبه خیلی بار این مساله همت نمیگمارند و به فروش بیشتر یا کمتر آن گونه که باید اهمیت نمیدهند.
مسافران اغلب دست به جیبتر و ولخرج تر از افراد بومی هستند. حتی همدانیها هم در سفر بهتر از شهر خود خرج میکنند و شاید بتوان بر این مطلب صحه گذاشت و میزان درآمد حاصل و سود ناشی از فروش یک مقدار کالای ثابت به مسافران نسبت به همشهریان بیشتر، بالاتر و بیدردسرتر است؛ عودت و تعویض کالا، چانه زنی و ... به مراتب نزد گردشگران کمتر اتفاق میافتد.
از آن طرف بازاریان همدان در ایام نوروز وجوه حاصل از درآمد کسب شده از محل هزینههای هم استانیها را به راحتی در شهرها، استانها و کشورهای دیگر خرج کرده و به نوعی میتوان گفت، وجه نقد درون استان را به استانها و یا کشورهای دیگر نقل میدهند تا به هر ترتیب نقدینگی در استان کاهش پیدا کند.
منظور نگارنده هرگز این نیست که بازاریان همدانی نباید به سفرهای خارج از استان بروند، بلکه منظور این است که مانند دخل و خرج انسان که باید از تساوی یا افزونگی دخل بر خرج برخوردار باشد، کسبه همدان نیز باید میزان درآمد حاصلهشان از سایر استانها یا به عبارت دیگر ، بیشتر از چیزی باشد که صرف هزینه سفر و گشت و گذار در مناطقی غیر از استان همدان مینمایند.
از سویی دیگر پویایی و زنده بودن بازار در ماندگاری و دوام مسافر بسیار موثر است؛ این درست که جاذبههای گردشگری، تفریحی و تاریخی عامل اصلی جذب گردشگر در هر منطقه میباشد اما همواره گردشگران علاقه زیادی به بازدید و خرید از بازارهای مناطق مختلف دارند؛ چرا که سنت، صنایع دستی و دستاوردهای آن منطقه که نشان دهنده آئین و سنت خاص آن مکان میباشد، معمولا در بازارها ارائه میشود.
حال با توجه به همه آنچه گفته شد باید دید راهکار چیست؟
در برخی شهرهای توریستی از سوی صنوف مختلف به کسبه الزام میشود و برنامه داده میشود که الزاما باید در ایام تعطیلات فعال باشند و پاسخگوی مسافران باشند، اما در همدان از آنجایی که ب خلاف شعارها خیلی نگاه توسعهای به مبحث گردشگری وجود ندارد، صرفا این الزام مشمول مشاغلی میشود که نیازهای اساسی مسافران را رفع نماید؛ مانند نانواییها، داروخانهها، درمانگاهها و مواردی از این دست.
حل این مساله در همدان و تغییر عملکرد بازاریان همدان نسبت به این مقوله مستلزم فرهنگ سازی اساسی و در نهایت تغییر نگرش آنها به مبحث بازار نوروزی بعد از نوروز و ایام تعطیلات رسمی است.
امیدواریم مسئولین و متولیان امر از جمله کارگروه گردشگری استانداری به جای پشت میزنشینی و مصوبات بیاثر، برنامههای مدون برای حل مشکلات اینچنینی که ریشه در فرهنگ جامعه دارد تنظیم کرده و پیگیر رفع آن در سطح جوامع هدف یعنی بازاریان استان همدان باشند.
یادداشت: علی ثقفی/مدیرمسئول پایگاه خبری همدان نیوز